فرمان برقی (EPS) یا هیدرولیک؟ تفاوت، مزایا و معایب

در سال‌های نه‌چندان دور، سیستم فرمان خودروها کاملاً مکانیکی بود و راننده برای چرخاندن فرمان باید نیروی زیادی وارد می‌کرد.
با پیشرفت فناوری، ابتدا فرمان‌های هیدرولیک و سپس فرمان‌های برقی (EPS) وارد بازار شدند تا رانندگی نرم‌تر، دقیق‌تر و ایمن‌تر شود.
در این مقاله از یدک پارت قصد داریم تفاوت بین فرمان برقی و هیدرولیک را بررسی کنیم، مزایا و معایب هرکدام را توضیح دهیم و در پایان ببینیم کدام سیستم برای خودروهای امروزی انتخاب بهتری است.

سیستم فرمان خودرو چگونه کار می‌کند؟

سیستم فرمان یکی از مهم‌ترین اجزای خودرو است که حرکت دست راننده روی غربیلک فرمان را به چرخ‌های جلو منتقل می‌کند.
این انتقال نیرو به کمک میل فرمان، جعبه فرمان و بازوهای رابط مثل سیبک و میل تعادل انجام می‌شود.
در خودروهای امروزی، برای راحت‌تر شدن کنترل فرمان، از یک سیستم کمکی استفاده می‌شود که نیروی لازم را برای چرخاندن چرخ‌ها کاهش می‌دهد.
این سیستم کمکی بسته به نوع خودرو، می‌تواند هیدرولیکی (با استفاده از پمپ روغن) یا برقی (EPS) (با استفاده از موتور الکتریکی) باشد.

اجزای فرمان، مثل میل فرمان، سیبک و طبق بخشی از مجموعه‌ی جلوبندی خودرو هستند. اگر می‌خواهی درباره عملکرد و خرابی هرکدام از این قطعات بیشتر بدانی، مقاله‌ی عیب‌یابی جلوبندی خودرو را مطالعه کن.

فرمان هیدرولیک چیست و چگونه عمل می‌کند؟

در سیستم فرمان هیدرولیک، یک پمپ روغن (Power Steering Pump) توسط تسمه به موتور خودرو متصل است.
این پمپ، روغن هیدرولیک را با فشار بالا در مدار به جریان درمی‌آورد و همین فشار به جعبه فرمان منتقل می‌شود تا چرخاندن چرخ‌ها با نیروی کمتری انجام گیرد.
در واقع، روغن فشرده در این سیستم مانند یک دستیار عمل می‌کند و بخشی از نیروی لازم برای چرخش فرمان را تأمین می‌کند.

اجزای اصلی فرمان هیدرولیک شامل موارد زیر است:

• پمپ هیدرولیک
• شیلنگ فشار قوی و شیلنگ برگشت
• جعبه فرمان هیدرولیکی
• مخزن و روغن هیدرولیک

فرمان برقی (EPS) چیست و چگونه عمل می‌کند؟

در سیستم فرمان برقی (Electric Power Steering – EPS) دیگر از پمپ روغن، شیلنگ و مدار هیدرولیک خبری نیست.
در عوض، یک موتور الکتریکی در کنار ECU مخصوص فرمان وظیفه دارد هنگام چرخاندن فرمان، نیروی کمکی لازم را تأمین کند.

این سیستم به کمک سنسور گشتاور و زاویه فرمان تشخیص می‌دهد راننده چه مقدار نیرو وارد کرده و متناسب با آن میزان کمک را تنظیم می‌کند.
به همین دلیل، فرمان برقی هم هوشمندتر است و هم واکنش سریع‌تری نسبت به شرایط رانندگی دارد.

اجزای اصلی فرمان برقی (EPS):

• موتور برقی (معمولاً روی ستون یا جعبه فرمان نصب می‌شود)
• ECU یا واحد کنترل الکترونیکی فرمان
• سنسور زاویه و گشتاور
• میل و جعبه فرمان مخصوص سیستم برقی

تفاوت فرمان برقی و هیدرولیک در عملکرد و تجربه رانندگی

در جدول زیر، تفاوت این دو سیستم را از جنبه‌های مختلف می‌بینید:

یکی از عواملی که روی احساس فرمان و میزان لرزش آن تأثیر می‌گذارد، نوع سیستم فرمان است. برای بررسی دلایل فنی و کامل‌تر این موضوع، مقاله علت لرزش فرمان خودرو را بخوانید.

مزایا و معایب فرمان هیدرولیک و برقی

هر دو نوع سیستم فرمان، مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند. فرمان هیدرولیک با عملکرد مکانیکی و ساده‌تر، سال‌ها در خودروهای ایرانی مورد استفاده بوده؛ در حالی که فرمان برقی (EPS) نسل جدیدتری است که بر پایه الکترونیک و کنترل هوشمند طراحی شده است.

⚙️ فرمان هیدرولیک

مزایا:

• انتقال حس طبیعی‌تر در هنگام رانندگی و کنترل دقیق‌تر چرخ‌ها
• هزینه کمتر در تعمیرات و دسترسی آسان‌تر به قطعات
• مناسب‌تر برای خودروهای سنگین یا استفاده در مسیرهای خارج از شهر

معایب:

• مصرف سوخت بالاتر به دلیل عملکرد دائم پمپ
• نیاز دوره‌ای به سرویس، تعویض روغن و بررسی نشتی
• احتمال نشت روغن از شیلنگ یا اتصالات در طول زمان

⚡ فرمان برقی (EPS)

مزایا:

• کاهش محسوس مصرف سوخت و افزایش بازدهی موتور
• بدون نیاز به روغن، شیلنگ یا قطعات هیدرولیکی
• عملکرد نرم‌تر و سریع‌تر در سرعت‌های مختلف
• قابلیت اتصال به سیستم‌های هوشمند مانند پارک خودکار و کنترل پایداری (ESP)

معایب:

• احساس مصنوعی‌تر در هنگام چرخش فرمان نسبت به نوع هیدرولیک
• هزینه بالاتر در تعمیر یا تعویض ECU و موتور برقی
• حساسیت بالا نسبت به رطوبت و نوسانات برق خودرو

💰 هزینه نگهداری و خرابی‌های رایج در ایران

⚠️ نکته: در خودروهای جدید مانند پژو ۲۰۷، دنا پلاس و تارا، فرمان برقی استفاده می‌شود. در مدل‌های قدیمی‌تر مانند پژو ۴۰۵ و پراید، سیستم هیدرولیک رایج است.

کدام سیستم برای خودروی شما بهتر است؟

انتخاب بین فرمان برقی و هیدرولیک، به نوع استفاده از خودرو و شرایط رانندگی شما بستگی دارد.
اگر بیشتر در ترافیک‌های شهری و مسیرهای کوتاه رانندگی می‌کنید، فرمان برقی (EPS) بهترین گزینه است؛ چون فرمان را نرم‌تر می‌کند، مصرف سوخت را پایین می‌آورد و در رانندگی روزمره حس راحتی بیشتری می‌دهد.

اما اگر خودروی شما سنگین‌تر است (مثل وانت، SUV یا خودروهای جاده‌ای) یا معمولاً در مسیرهای ناهموار و خارج از شهر تردد دارید، فرمان هیدرولیک گزینه‌ای مطمئن‌تر است.
این سیستم علاوه بر دوام بالا، حس طبیعی‌تری از جاده به راننده منتقل می‌کند و در شرایط سخت، عملکرد پایدارتری دارد.

در نهایت، خودروسازان امروزی معمولاً در خودروهای اقتصادی از فرمان برقی و در مدل‌های قدرتی‌تر از سیستم هیدرولیک استفاده می‌کنند تا میان راحتی و استحکام تعادل برقرار شود.

❓ سوالات متداول درباره فرمان برقی و هیدرولیک

۱. فرمان برقی چیست و چگونه کار می‌کند؟

فرمان برقی یا EPS سیستمی است که به‌جای پمپ روغن و مدار هیدرولیکی، از موتور الکتریکی برای کمک به چرخاندن فرمان استفاده می‌کند. این سیستم با دریافت سیگنال از سنسور گشتاور، میزان کمک را به‌صورت هوشمند تنظیم می‌کند.

۲. کدام سیستم فرمان راحت‌تر است؟

در رانندگی شهری و سرعت‌های پایین، فرمان برقی نرم‌تر و سبک‌تر عمل می‌کند؛ اما فرمان هیدرولیک حس طبیعی‌تر و دقیق‌تری از سطح جاده به راننده منتقل می‌کند.

۳. آیا فرمان برقی نیاز به روغن دارد؟

خیر. سیستم EPS کاملاً الکتریکی است و به هیچ نوع روغن، شیلنگ یا پمپ نیاز ندارد. همین موضوع باعث می‌شود سرویس و نگهداری آن ساده‌تر باشد.

۴. هزینه تعمیر یا تعویض فرمان برقی (EPS) چقدر است؟

بسته به مدل خودرو، برند قطعه و نوع خرابی، هزینه تعمیر یا تعویض سیستم EPS معمولاً بین ۶ تا ۱۵ میلیون تومان متغیر است (براساس قیمت‌های سال ۱۴۰۴).

جمع‌بندی سریع

اگر بخواهیم به‌صورت خلاصه بگوییم:

• فرمان هیدرولیک ساختار ساده‌تری دارد، تعمیر آن ارزان‌تر است و در خودروهای سنگین یا قدیمی عملکرد قابل اعتمادی ارائه می‌دهد. البته این سیستم نیازمند سرویس دوره‌ای و تعویض روغن است.
• فرمان برقی (EPS) نسخه‌ای مدرن‌تر است که به سرویس خاصی نیاز ندارد، مصرف سوخت را کاهش می‌دهد و فرمان را نرم‌تر می‌کند. با این حال، در صورت خرابی، هزینه تعمیر آن بالاتر است.

در نتیجه، انتخاب نهایی بستگی دارد به نوع خودرو، سبک رانندگی و بودجه‌ای که برای نگهداری در نظر گرفته‌اید.
اگر خودروی شهری و کم‌مصرف دارید، فرمان برقی گزینه بهتری است؛ اما برای خودروهای سنگین یا جاده‌ای، فرمان هیدرولیک هنوز انتخابی مطمئن محسوب می‌شود.